📌 Giriş
İş sözleşmesi, işçi ve işveren arasındaki iş ilişkisinin temelini oluşturan hukuki bir belgedir. İş sözleşmeleri farklı türlerde olabilir ve her bir sözleşme türü, işçi ve işveren açısından farklı haklar ve yükümlülükler doğurur. İş Kanunu, iş ilişkilerinin düzenli ve adil bir şekilde yürütülmesi için çeşitli iş sözleşmesi türleri belirlemiştir.
📌 4857 sayılı İş Kanunu, iş sözleşmelerinin türlerini ve hukuki sonuçlarını düzenlemektedir.
Bu makalede, iş sözleşmesi türleri, belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmelerinin farkları, deneme süreli iş sözleşmesi, kısmi ve tam süreli iş sözleşmeleri ve iş sözleşmelerinin feshi konularında işçi ve işverenin hakları detaylı olarak ele alınacaktır.
📌 İş Sözleşmesi Nedir? Hukuki Dayanakları
📌 İş sözleşmesi, işçinin belirli bir ücret karşılığında iş görmeyi, işverenin ise ücret ödemeyi taahhüt ettiği sözleşmedir.
✔ 4857 sayılı İş Kanunu madde 8, iş sözleşmelerinin kapsamını belirler.
✔ Türk Borçlar Kanunu madde 393-437, iş sözleşmelerine ilişkin genel hükümleri düzenler.
✔ İş Mahkemeleri Kanunu, iş sözleşmesine ilişkin uyuşmazlıkların çözümünü belirler.
📌 Örnek: Bir işverenin, bir mühendisi belirli bir maaşla çalıştırması için yaptığı yazılı anlaşma, iş sözleşmesidir.
📌 Önemli Not: İş sözleşmesi, işin süresine ve şekline göre farklı türlerde düzenlenebilir.
📌 Belirli ve Belirsiz Süreli İş Sözleşmelerinin Farkları
📌 İş sözleşmeleri süresine göre belirli veya belirsiz süreli olarak düzenlenebilir.
✔ 1️⃣ Belirli Süreli İş Sözleşmesi
- Belli bir işin tamamlanması veya belirli bir süre için yapılır.
- Süre bitiminde kendiliğinden sona erer.
- Örnek: Bir projenin tamamlanması için 6 aylık yapılan iş sözleşmesi belirli süreli iş sözleşmesidir.
✔ 2️⃣ Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi
- İşin bitiş süresi belirlenmemişse, iş sözleşmesi belirsiz süreli kabul edilir.
- İşveren veya işçi fesih bildiriminde bulunmadan iş akdini sonlandıramaz.
- Örnek: Bir şirkette süresiz olarak çalışan bir muhasebecinin iş sözleşmesi belirsiz süreli olarak kabul edilir.
📌 Önemli Not: Belirli süreli iş sözleşmeleri, haksız şekilde sürekli yenilenirse, belirsiz süreli iş sözleşmesine dönüşebilir.
📌 Deneme Süreli İş Sözleşmesi ve Yasal Çerçevesi
📌 Deneme süresi, işçinin işe uyumunu değerlendirmek için belirlenen süredir.
✔ 1️⃣ Deneme Süresi En Fazla 2 Aydır
- Taraflar anlaşırsa bu süre en fazla 4 aya kadar uzatılabilir.
✔ 2️⃣ Deneme Süresinde İş Akdi Tazminatsız Feshedilebilir
- İşçi veya işveren, deneme süresi içinde ihbar süresi olmadan iş sözleşmesini feshedebilir.
✔ 3️⃣ İşçi, Deneme Süresi İçinde Ücret ve Sosyal Haklarını Alır
- İşçinin sigortası yapılmalı ve çalıştığı sürenin ücreti tam ödenmelidir.
📌 Örnek: Bir firma, yeni işe aldığı bir çalışanı 2 ay deneme süresi içinde işten çıkarırsa, ihbar süresi veya tazminat ödemez.
📌 Önemli Not: Deneme süresi içinde işten çıkarılan işçiler kıdem ve ihbar tazminatı talep edemez.
📌 Kısmi Süreli ve Tam Süreli İş Sözleşmelerinin Farkları
📌 Çalışma saatlerine göre iş sözleşmeleri tam süreli veya kısmi süreli olabilir.
✔ 1️⃣ Tam Süreli İş Sözleşmesi
- Haftalık 45 saatlik çalışma süresine göre düzenlenir.
- İşçi, tam zamanlı çalışarak tam ücret alır.
✔ 2️⃣ Kısmi Süreli (Part-Time) İş Sözleşmesi
- Haftalık çalışma süresi, tam süreli işçinin çalışma süresinin üçte birinden azdır.
- İşçi, çalıştığı saat üzerinden ücret alır.
📌 Örnek: Haftada 20 saat çalışan bir kasiyer, kısmi süreli iş sözleşmesine tabidir.
📌 Önemli Not: Kısmi süreli çalışan işçiler de tam süreli işçiler gibi sigortalı olmak zorundadır.
📌 İş Sözleşmesinin Feshi ve Hukuki Sonuçları
📌 İş sözleşmesi, işçi veya işveren tarafından belirli kurallara uygun olarak feshedilebilir.
✔ 1️⃣ İşveren Tarafından Fesih
- İşveren, işçiyi işten çıkarırken geçerli veya haklı bir neden göstermelidir.
- İşçiye kıdem ve ihbar tazminatı ödemek zorundadır.
✔ 2️⃣ İşçi Tarafından Fesih
- İşçi, haklı bir neden olmadan işten ayrılırsa ihbar tazminatı ödemek zorunda kalabilir.
- İşçi, maaş alamama veya mobbing gibi nedenlerle iş akdini feshederse kıdem tazminatı talep edebilir.
📌 Örnek: Bir işveren, işçiyi hiçbir neden göstermeden işten çıkarırsa, işçi işe iade davası açabilir.
📌 Önemli Not: İşçi, haklı nedenle işten ayrılırsa kıdem tazminatı almaya hak kazanır.