📌 Giriş
İş hayatında çalışma süreleri, işçi ve işveren ilişkilerinde en önemli konular arasında yer alır. Çalışma süresi, işçinin işyerinde veya işverenin belirlediği yerde çalışarak geçirdiği zaman dilimidir. İş hukuku, çalışma sürelerinin aşırı uzun olmaması ve işçilerin sağlıklı bir şekilde dinlenebilmesi için belirli düzenlemeler getirmiştir.
📌 4857 sayılı İş Kanunu, işçilerin günlük ve haftalık çalışma saatlerini, fazla mesai kurallarını ve işverenin yükümlülüklerini belirler.
Bu makalede, çalışma süresi tanımı, haftalık ve günlük çalışma süreleri, fazla mesai ve tazminat hakları, işverenin yükümlülükleri ve işçilerin hukuki hakları detaylı olarak ele alınacaktır.
📌 Çalışma Süresi Nedir? Hukuki Tanımı ve Dayanakları
📌 Çalışma süresi, işçinin iş başında geçirdiği ve işini yaptığı süreyi ifade eder.
✔ 4857 sayılı İş Kanunu madde 63, çalışma süresini haftalık en fazla 45 saat olarak belirlemiştir.
✔ Çalışma Süreleri Yönetmeliği, günlük ve haftalık çalışma saatlerini detaylandırır.
✔ İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, işçilerin aşırı çalışma nedeniyle sağlık sorunları yaşamalarını önlemek için düzenlemeler içerir.
📌 Örnek: Bir ofis çalışanı, haftada 40 saat çalışıyorsa, yasal çalışma süresinin altında kalmaktadır ve fazla mesai yapmadığı sürece ekstra ücret talep edemez.
📌 Önemli Not: Çalışma süresi, işverenin belirlediği mola süreleri hariç olarak hesaplanır.
📌 Haftalık ve Günlük Çalışma Süreleri
📌 İş Kanunu’na göre çalışma süreleri şu şekildedir:
✔ 1️⃣ Haftalık Çalışma Süresi
- Haftalık çalışma süresi en fazla 45 saattir.
- İşveren ve işçi anlaşarak haftalık çalışma süresini farklı günlere bölebilir.
✔ 2️⃣ Günlük Çalışma Süresi
- Bir işçi, günde en fazla 11 saat çalıştırılabilir.
- Molalar hariç hesaplanmalıdır.
✔ 3️⃣ Gece Çalışma Süresi
- Gece çalışmaları en fazla 7,5 saat olabilir.
📌 Örnek: Bir mağaza çalışanı, günde 12 saat çalıştırılıyorsa, bu yasal sınırın aşılması anlamına gelir.
📌 Önemli Not: İşveren, çalışma saatlerini belirlerken işçi sağlığını gözetmek zorundadır.
📌 Fazla Mesai ve İşçilerin Hakları
📌 Fazla mesai, haftalık 45 saatlik yasal çalışma süresinin aşılması durumunda yapılan ek çalışmadır.
✔ 1️⃣ Fazla Mesai Ücreti
- Fazla mesai ücreti, normal saatlik ücretin %50 artırılmasıyla hesaplanır.
- Formül: Saatlik Ücret × 1,5 × Fazla Mesai Saati
📌 Örnek:
- İşçinin aylık maaşı: 20.000 TL
- Haftalık çalışma süresi: 45 saat
- Saatlik ücret: 20.000 TL / 225 saat = 88,89 TL
- Fazla mesai ücreti: 88,89 TL × 1,5 = 133,33 TL
- 5 saat fazla mesai ücreti: 133,33 TL × 5 = 666,65 TL
✔ 2️⃣ Fazla Mesai Yerine Serbest Zaman Kullanımı
- İşçi, fazla mesai ücreti almak yerine çalıştığı ek saatler kadar izin kullanabilir.
📌 Örnek: 10 saat fazla mesai yapan bir işçi, 10 saatlik serbest zaman hakkı elde edebilir.
📌 Önemli Not: Fazla mesai yılda en fazla 270 saat olabilir.
📌 İşverenin Çalışma Süresi Konusundaki Yükümlülükleri
📌 İşveren, işçilerin çalışma sürelerine uygun hareket etmek zorundadır.
✔ 1️⃣ Günlük ve Haftalık Çalışma Saatlerini Düzenlemek
✔ 2️⃣ Fazla Mesai İçin İşçinin Yazılı Onayını Almak
✔ 3️⃣ İşçilere Yasal Mola Sürelerini Tanımak
✔ 4️⃣ İşçilerin Fazla Mesai Ücretlerini Eksiksiz Ödemek
📌 Örnek: Bir restoran, çalışanlarına düzenli olarak 12 saat mesai yaptırıyorsa, işveren fazla mesai ücretlerini ödemekle yükümlüdür.
📌 Önemli Not: İşveren, çalışma saatlerini iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uygun şekilde düzenlemelidir.
📌 Çalışma Süreleriyle İlgili İşçilerin Hukuki Hakları
📌 Çalışma saatlerine ilişkin işçilerin belirli hakları bulunmaktadır.
✔ 1️⃣ Fazla Mesai Ücreti Talep Etme Hakkı
✔ 2️⃣ Çalışma Saatleri Aşıldığında İş Mahkemesine Başvurma
✔ 3️⃣ Yıllık İzin ve Dinlenme Hakkı
📌 Örnek: Bir işçi, fazla mesai ücretini alamıyorsa, iş mahkemesine başvurarak alacaklarını talep edebilir.
📌 Önemli Not: İşçi haklarının ihlali durumunda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na şikayet edilebilir.
📌 Çalışma Süresi İhlali Durumunda İşçilerin Başvurabileceği Hukuki Yollar
📌 Çalışma süresi ile ilgili sorun yaşayan işçiler hukuki yolları kullanabilirler.
✔ 1️⃣ İş Mahkemesinde Fazla Mesai Alacağı Davası Açma
✔ 2️⃣ Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na Şikayet
✔ 3️⃣ İş Akdini Haklı Nedenle Feshederek Kıdem Tazminatı Talebi
📌 Örnek: Bir işçi, fazla mesai ücretlerini alamıyorsa önce işverene yazılı başvuru yapmalı, sonuç alamazsa iş mahkemesine gitmelidir.
📌 Önemli Not: İşçi, fazla mesai ücreti için 5 yıl içinde dava açmalıdır.