Miras hukukunda, kişinin vefatı sonrası geride bıraktığı malvarlığının kimlere ve ne şekilde geçeceği büyük önem taşır. Türk Medeni Kanunu’na göre mirasçılık, temel olarak “yasal mirasçılar” ve “atanmış (mansup) mirasçılar” şeklinde iki gruba ayrılır. Bu iki mirasçı grubu, mirasın paylaşımında farklı hukuki süreçleri ve hakları içerir.
Bu makalede, mirasçılık türleri olan yasal mirasçılar ve atanmış mirasçıların kimler olduğu, miras paylarının nasıl belirlendiği ve miras hukuku açısından haklarının neler olduğu detaylı olarak ele alınacaktır.
Yasal Mirasçılar Kimlerdir?
Yasal mirasçılar, Türk Medeni Kanunu tarafından belirlenmiş ve miras bırakanın herhangi bir tasarrufuna ihtiyaç duyulmaksızın mirasçı sıfatını doğrudan kazanan kişilerdir. Yasal mirasçılar üç zümre halinde düzenlenmiştir:
Birinci Zümre Mirasçılar (Altsoy)
Birinci zümre mirasçılar, miras bırakanın çocukları, torunları ve onların çocuklarından oluşur. Bu zümre mirasçıların varlığı halinde diğer zümrelere miras geçmez.
İkinci Zümre Mirasçılar (Üstsoy)
İkinci zümre mirasçılar, miras bırakanın anne-babası ve onların çocuklarıdır (kardeşler, yeğenler). Eğer miras bırakanın altsoyu yoksa, miras ikinci zümreye geçer.
Üçüncü Zümre Mirasçılar (Büyük Anne ve Büyük Baba)
Üçüncü zümre mirasçılar ise büyükanne, büyükbaba ve onların çocuklarıdır (amca, hala, dayı, teyze ve kuzenler). İlk iki zümreden mirasçı yoksa üçüncü zümre mirasçı olur.
Sağ Kalan Eşin Yasal Mirasçılığı
Sağ kalan eş, zümre mirasçılarıyla birlikte mirasçı olur ve mirastan pay alır. Eşin miras payı, mirasçıların zümresine göre değişir:
- Altsoy (çocuklar ve torunlar) ile birlikte: ¼ pay,
- Anne-baba veya onların altsoyu ile birlikte: ½ pay,
- Büyük anne-büyük baba veya onların çocukları ile birlikte: ¾ pay,
- Hiçbir mirasçı yoksa: Tamamını alır.
Atanmış (Mansup) Mirasçılar Kimlerdir?
Atanmış mirasçılar, miras bırakanın vasiyetname veya miras sözleşmesi ile belirlediği, kan hısımlığı olmayan veya kanuni mirasçı olmasına rağmen özel olarak mirasçı olarak tayin ettiği kişilerdir. Atanmış mirasçı, miras bırakanın iradesine dayanarak miras hakkı kazanır.
Atanmış mirasçılar, gerçek kişiler olabileceği gibi tüzel kişiler (vakıflar, dernekler vb.) veya kamu kurumları da olabilir.
Atanmış Mirasçı Olabilme Koşulları Nelerdir?
Atanmış mirasçı olmak için aşağıdaki koşullar gereklidir:
- Miras bırakanın vasiyetname veya miras sözleşmesi ile açıkça mirasçı olarak belirtmiş olması,
- Atanmış mirasçının miras bırakanın vefatı sırasında hayatta olması veya tüzel kişilik olarak varlığını sürdürmesi.
Yasal ve Atanmış Mirasçıların Hakları Nelerdir?
Yasal Mirasçıların Hakları
- Kanun gereği doğrudan mirasçı olur ve mirastan pay alırlar.
- Saklı pay hakkına sahiptirler (altsoy, anne-baba ve eş için geçerlidir).
- Miras paylaşımında eşitlik ilkesi uygulanır.
Atanmış Mirasçıların Hakları
- Vasiyetname veya miras sözleşmesi ile belirlenen oranda miras alırlar.
- Saklı payları yoktur; payları miras bırakanın iradesine bağlıdır.
- Sadece vasiyet edilen veya sözleşmede belirtilen miras payını alabilirler.
Mirasçılıkta Saklı Pay Nedir?
Saklı pay, yasal mirasçıların kanunen korunan ve miras bırakanın dahi dokunamadığı miras payıdır. Altsoy, anne-baba ve sağ kalan eşin saklı payı vardır:
- Altsoy için: Yasal miras payının yarısı,
- Anne-baba için: Yasal miras payının dörtte biri,
- Eş için: Yasal miras payının tamamı.
Atanmış mirasçıların saklı pay hakkı bulunmaz.
Mirasın Paylaşımı Nasıl Yapılır?
Mirasın paylaşımı, öncelikle miras bırakanın borçlarının ödenmesinden sonra yapılır. Kalan mirasın paylaşımı şu şekildedir:
- Saklı paylar ayrılır ve koruma altına alınır,
- Geriye kalan kısım (tasarruf nisabı), miras bırakanın vasiyetnamesi veya miras sözleşmesiyle belirlenen atanmış mirasçılara verilir,
- Vasiyet veya atanmış mirasçı yoksa tüm miras yasal mirasçılara geçer.
Mirasçılıktan Çıkarma (Iskat) Nedir?
Miras bırakan, belirli ağır sebeplerin varlığı halinde mirasçıyı mirastan mahrum bırakabilir. Bu durum “mirasçılıktan çıkarma (ıskat)” olarak adlandırılır. Mirasçılıktan çıkarılan kişi, saklı pay hakkını da kaybeder ve mirastan pay alamaz.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
- Yasal mirasçı kimdir?
Kanun gereği mirasçı olan kişilerdir (altsoy, üstsoy ve eş). - Atanmış mirasçı nedir?
Vasiyetname veya miras sözleşmesiyle mirasçı tayin edilen kişilerdir. - Saklı pay ne demektir?
Kanunen korunan ve miras bırakanın müdahale edemediği asgari miras payıdır. - Atanmış mirasçı saklı paya sahip midir?
Hayır, atanmış mirasçının saklı pay hakkı yoktur. - Miras paylaşımında eşin payı ne kadardır?
Diğer mirasçılarla birlikte değişir; %25, %50, %75 veya tamamını alabilir. - Mirasçılık zümreleri nelerdir?
Birinci zümre (altsoy), ikinci zümre (anne-baba), üçüncü zümre (büyük anne-büyük baba). - Mirasçı atanması nasıl yapılır?
Vasiyetname veya miras sözleşmesiyle yapılabilir. - Mirasçılıktan çıkarma mümkün müdür?
Evet, ağır sebepler varsa mirasçı çıkarılabilir. - Atanmış mirasçı tüzel kişi olabilir mi?
Evet, vakıf veya dernek gibi tüzel kişiler de mirasçı atanabilir. - Yasal mirasçı ile atanmış mirasçı arasında öncelik var mı?
Saklı paylar korunmak kaydıyla miras bırakanın iradesi önceliklidir.