Teknolojinin hızla gelişmesiyle birlikte suçların büyük bir bölümü dijital ortamda işlenmeye başlamıştır. Bilgisayarlar, akıllı telefonlar ve diğer dijital araçlar, suçların hem işlenme hem de çözülme aşamalarında önemli bir rol oynamaktadır. Bu durum dijital delillerin hukuki değerini artırmış, delillerin doğru ve güvenilir bir şekilde toplanması, muhafaza edilmesi ve incelenmesi ihtiyacını doğurmuştur.
Türkiye’de bilgisayar ve dijital delillerin hukuki incelemesi, Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK), Türk Ceza Kanunu (TCK) ve çeşitli yönetmelikler tarafından düzenlenmektedir.
Dijital Delil Nedir?
Dijital delil, bir suçun aydınlatılmasında kullanılan, dijital ortamda üretilmiş veya saklanmış her türlü veri ve bilgiyi ifade eder. Bilgisayarlar, sabit diskler, USB bellekler, cep telefonları, bulut depolama alanları, e-posta kayıtları ve sosyal medya hesapları gibi kaynaklardan elde edilebilir.
Dijital deliller, suçların çözülmesi ve suçluların belirlenmesi açısından son derece değerli olmakla birlikte, hukuki geçerlilikleri için doğru yöntemlerle elde edilip muhafaza edilmeleri zorunludur.
Dijital Delillerin Hukuki Önemi ve Özellikleri
Dijital delillerin hukuki açıdan önemli özellikleri şunlardır:
- Kolay Değiştirilebilirlik: Dijital veriler kolaylıkla silinebilir, değiştirilebilir veya zarar görebilir. Bu nedenle delillerin hızlıca ve doğru yöntemlerle muhafaza edilmesi gerekir.
- Somutluk ve Güvenilirlik: Dijital delilin güvenilirliği için orijinal halinin korunması esastır.
- Erişilebilirlik: Dijital delillere erişim, özel teknik bilgi ve araç gerektirebilir.
Dijital Delillerin Hukuka Uygun Toplanması
Dijital delillerin hukuka uygun olarak toplanması, CMK hükümlerine ve dijital delil toplama protokollerine göre gerçekleştirilir:
- Dijital delil toplama işlemi için genellikle mahkeme kararı veya savcılık talimatı gerekir.
- Deliller yetkili kolluk kuvvetleri tarafından, uzman adli bilişim personeli tarafından toplanmalıdır.
- Dijital cihazlara el koyma sırasında verilerin silinmesini veya değiştirilmesini önlemek amacıyla önlemler alınmalıdır.
- Dijital delillerin elde edilmesi, CMK’nın 134. maddesinde düzenlenen “bilgisayarlarda, programlarda ve kütüklerde arama” hükümlerine uygun yapılmalıdır.
Dijital Delillerin Muhafazası ve Zincirleme Delil Kuralı
Dijital delillerin hukuki geçerliliği, delilin elde edilmesinden mahkemeye sunulmasına kadar geçen sürede doğru muhafaza edilmesine bağlıdır. Bu süreçte zincirleme delil kuralı uygulanır. Bu kurala göre;
- Dijital delilin kim tarafından, ne zaman, nasıl elde edildiği açıkça kayıt altına alınmalıdır.
- Delil üzerindeki işlemler şeffaf ve denetlenebilir olmalıdır.
- Dijital delillerin ilk halleri kopyalanarak saklanmalı ve bu orijinal halleri hiçbir şekilde değiştirilmemelidir.
Dijital Delillerin İncelenmesi ve Adli Bilişim Uzmanları
Dijital delillerin incelenmesi özel teknik bilgi gerektirdiğinden, genellikle bu işlemler adli bilişim uzmanları tarafından yapılır. Adli bilişim uzmanlarının görevi;
- Dijital delilleri analiz etmek ve raporlamak,
- Veri kurtarma ve inceleme yapmak,
- Mahkemede sunulmak üzere teknik ve bilimsel raporlar hazırlamaktır.
Bu uzmanların sunduğu raporlar, mahkemelerde önemli deliller olarak kullanılır.
Dijital Delillerin Mahkemede Kullanılması
Dijital delillerin mahkemede kullanılabilmesi için şu şartlar sağlanmalıdır:
- Deliller hukuka uygun yöntemlerle elde edilmiş olmalıdır.
- Delillerin orijinalliği ve bütünlüğü korunmuş olmalıdır.
- Dijital delilin elde edilme ve inceleme yöntemleri şeffaf ve denetlenebilir olmalıdır.
Dijital delillerin hukuka aykırı şekilde elde edilmesi durumunda, deliller mahkeme tarafından reddedilir ve dava dosyasına konmaz.
Dijital Delil İncelemesinde Yaşanan Sorunlar ve Çözümler
Dijital delil incelemesinde karşılaşılan başlıca sorunlar:
- Dijital verilerin kolaylıkla silinip değiştirilebilir olması,
- Yetersiz uzmanlık ve ekipman eksikliği,
- Dijital delil toplama sırasında hukuka aykırı yöntemlerin kullanılması,
- Zincirleme delil kuralının ihlal edilmesi.
Bu sorunların çözümü için eğitimli uzmanların sayısının artırılması, güncel teknik ekipmanların sağlanması ve hukuki standartların etkin şekilde uygulanması gerekir.
Dijital Deliller ve Kişisel Verilerin Korunması
Dijital delil toplama ve inceleme sırasında kişisel verilerin korunmasına da dikkat edilmelidir. 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’na (KVKK) göre, dijital delil elde edilirken kişilerin özel hayatının gizliliği ihlal edilmemeli ve sadece soruşturma konusu suçla ilgili veriler incelenmelidir.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
- Dijital delil nedir?
Dijital ortamda üretilen veya saklanan, suçun aydınlatılmasında kullanılan verilerdir. - Dijital deliller nasıl elde edilir?
CMK hükümlerine göre mahkeme kararı veya savcılık talimatıyla elde edilir. - Dijital delil incelemesini kim yapar?
Adli bilişim uzmanları tarafından yapılır. - Hukuka aykırı elde edilen dijital deliller kullanılır mı?
Hayır, mahkemeler tarafından reddedilir ve kullanılamaz. - Zincirleme delil kuralı nedir?
Delilin elde edilmesinden mahkemeye sunulmasına kadar delilin korunmasını sağlayan kurallardır. - Dijital delillerde verilerin değiştirilmesi nasıl önlenir?
Delilin ilk hali kopyalanarak muhafaza edilir ve üzerinde işlem yapılmaz. - Dijital delil hangi cihazlardan elde edilebilir?
Bilgisayarlar, akıllı telefonlar, USB bellekler, sabit diskler, bulut depolama ve sosyal medya gibi alanlardan elde edilir. - KVKK’ya göre dijital delil toplarken nelere dikkat edilmeli?
Özel hayatın gizliliği ihlal edilmemeli, soruşturma konusu dışındaki verilere müdahale edilmemelidir. - Dijital delillerin geçerliliği nasıl sağlanır?
Delillerin hukuka uygun yöntemlerle elde edilip muhafaza edilmesiyle sağlanır. - Dijital delil incelemesi için özel ekipman gerekli mi?
Evet, adli bilişim uzmanları özel yazılım ve donanım kullanmalıdır.